Tam giới

Tam giới (tiếng Trung: 三界, tiếng Phạn: triloka, traidhātuka, trayo dhātavaḥ, tiếng Nam Phạn: tisso dhātuyo, tiếng Tạng chuẩn: kham sum ཁམས་གསུམ་), cũng được gọi là Tam hữu (tiếng Trung: 三有), là ba cõi giới của vòng sinh tử. Các khái niệm về ba thế giới (tri-loka) xuất hiện trong Ấn Độ giáo và Kỳ Na giáo, cũng như các kinh điển Phật giáo thời kì sơ khai.

Phật giáo

Bài chi tiết: Vũ trụ học Phật giáo

Khái niệm Tam giới này có thể hiểu là Vũ trụ quan của đạo Phật. Tam giới bao gồm: cõi Dục, cõi Sắc và cõi Vô Sắc. Tất cả chúng sanh ở trong Tam Giới, gọi là loài Hữu tình, đều tái sinh theo hướng Lục đạo (tiếng Phạn: gati).

Cõi Dục

Dục giới hay cõi Dục (zh. 欲界; s, p: kāmaloka, kāmadhātu, bo. dö kham འདོད་ཁམས་, dö pé kham འདོད་པའི་ཁམས་): có ham muốn về thể xác, giới tính và đầy đủ những ham muốn khác.Trong Dục giới có sáu loại hữu tình sau:

• Địa ngục (zh. 地獄, sa. naraka)
• Ma đói (zh. 餓鬼, sa. preta)
• Loài vật (zh. 畜生, sa. paśu)
• Loài người (zh. 人世, sa. nāra)
• Cõi thần (zh. 阿修羅, sa. asura)
• 6 Cõi trời dục (lục dục thiên 六欲天):

• Trời Tứ thiên vương (zh. 四天王, sa. cāturmahārājika);
• Trời Đao lợi (忉利) hay trời Ba mươi ba (zh. 三十三天, sa. trayastriṃśa);
• Trời Dạ ma (zh. 夜摩, sa. yāmadeva) hoặc trời Tu dạ ma (zh. 須夜摩天, sa. suyāma);
• Trời Đâu suất (zh. 兜率天, sa. tuṣita);
• Trời Hoá lạc (zh. 化樂天, sa. nirmāṇarati);
• Trời Tha hoá tự tại (zh. 他化自在天, sa. paranirmitavaśavarti);

Chúng sinh ở cõi Dục giới tuy hưởng dục lạc khác nhau (ở cõi trên thì sung sướng hơn cõi dưới), nhưng nói chung đều chịu 8 khổ: hành khổ (không thoát được luân hồi, đã sinh ra thì phải có lúc chết đi), hoại khổ (thể xác và những dục lạc được hưởng rồi sẽ mất đi không duy trì được mãi), bất tác ý khổ (không đạt được ham muốn nên buồn khổ). Những chúng sinh ở 3 cõi thấp tức tam ác đạo (địa ngục, ngạ quỷ, súc sinh) thì gần như không có sung sướng mà chỉ có khổ đau. Trừ cõi người, địa ngục, súc sanh tất cả chúng sinh cõi khác đều có Ngũ thông bẩm sinh. Cõi người và súc sanh không có vì bị chướng ngại thân xác vật lí, cõi quỷ thần không có thân vật lý mà thuộc cõi âm, cõi trời là cõi dương nhưng do phước báu nên có cả thân và thần thông. Người bẩm sinh có thần thông do tu luyện chứng đắc thiền định hoặc do nghiệp tiền kiếp, phước báu đời trước, tu phước cầu thần thông. Thần thông từ thiền định nếu thối định sẽ mất thần thông. Một là tâm ô nhiễm mất thanh tịnh sẽ hết khả năng cảm ứng tâm linh, hoặc thần thông tự tại từ phước báu khi hết cạn phước không còn đủ thì sẽ mất tất cả. Người hay có cảm ứng tâm linh là do đời trước từng làm loài trời, a tu la nên nay còn dư phước, kiếp trước từng tu thiền, tu đạo, tu tiên hoặc luyện phép bùa chú hoặc là người sống giản dị, chất phác có đức và có phước, giữ năm giới hay siêng năng làm mười điều thiện, tâm ít tạp loạn thì tri giác cảm ứng nhạy bén thậm chí thần thông sẽ tự khai mở vì nó là thiên tính ai cũng có thể được, nhưng muốn có Nhân thì phải có Quả, nếu cầu không thì sẽ không có. Tuyệt đối chẳng có chuyện làm loài quỷ đọa lạc kiếp này đầu thai mà được, dù có chắc hẳn là do phước đời trước còn sót lại nay dễ dùng vào việc tà. Thiên mục cũng dễ dàng có được nhờ cúng dường đèn, nến, ánh sáng nhất là cúng dường Phật, Tam Bảo. Phóng sinh nhiều dễ luyện có phép xuất hồn, hồi hướng khắp tất cả nhanh thành Phật đạo phước báu càng nhanh tăng trưởng. Ít nhất cõi trời Tứ Thiên Vương trở lên tất cả chúng sanh đều có ngũ thông.

Cõi Sắc

Sắc giới hay cõi Sắc (zh. 色界, sa. rūpaloka, rūpadhātu, bo. zug kham གཟུགས་ཁམས་): thuộc tầng trời sắc giới, các chúng sinh ở đây đều đã khuất phục và lìa mọi ham muốn giới tính, không cần thực phẩm ăn uống, nhưng còn có thân xác và khoái lạc tinh thần, sắc thân. Đây là thế giới của những người đã đạt tới Thiền định (sa. dhyāna) nếu chỉ có phước báu sẽ không thể sinh lên cảnh giới này, khi nhập định không bị bát phong (8 loại gió) làm lay động tâm gồm: “lợi-suy, hủy-dự, xưng-cơ, khổ-lạc”, là lợi dưỡng - suy hao, hủy báng - tán thán, tôn kính - chê bai, đau khổ - vui mừng, hay còn gọi là được - mất, khen - chê, tốt - xấu, khổ đau - sung sướng, càng lên tầng trời cao công phu thiền định càng sâu, hỷ lạc thiền sinh ra ở tâm càng lớn. Thức ăn hoặc yếu tố để duy trì sinh mạng là hỉ lạc vô dục nơi nội tâm của thiền. Không có già bệnh, nhưng vẫn còn tuổi thọ và khổ. Thể xác không được cấu tạo bằng vật chất như dục giới mà chỉ có hình tướng giống như linh hồn, khi "chết" thì sắc thân sẽ biến mất mà không già bệnh, sau đó luân hồi sang cõi khác.

Sắc giới gồm bốn cõi thiền, mỗi cõi lại được chia thành nhiều tầng trời khác nhau. Những người tu thiền đã đạt đến Tứ thiền.

• Trời Sơ thiền (zh. 初禪天) với ba tầng sau:

Trời Phạm thiên (zh. 梵身天, sa. brahmakāyika);

Trời Phạm phụ (zh. 梵輔天, sa. brahmapurohita);

Trời Đại phạm (zh. 大梵天, sa. mahābrahmā).

Có hệ thống ghi thêm trời thứ tư của trời Sơ thiền là trời Phạm chúng (zh. 梵眾天, sa. brahmaparśadya).

• Trời Nhị thiền (zh. 二禪天) với ba tầng sau:

Trời Thiểu quang (zh. 少光天, sa. parīttābha);

Trời Vô lượng quang (zh. 無量光天, sa. apramāṇābha);

Trời Cực quang tịnh (zh. 極光淨天, sa. abhāsvara, kiểu dịch cũ là trời Quang âm (zh. 光音天).

• Trời Tam thiền (zh. 三禪天) bao gồm:

Trời Thiểu tịnh (zh. 少淨天, sa. parīttaśubha);

Trời Vô lượng tịnh (zh. 無量淨天, sa. apramāṇaśubha);

Trời Biến tịnh (zh. 遍淨天, sa. śubhakṛtsna).

• Trời Tứ thiền (zh. 四禪天) gồm có:

Trời Vô vân (zh. 無雲天, sa. anabhraka);

Trời Phúc sinh (zh. 福生天, sa. puṇyaprasava);

Trời Quảng quả (zh. 廣果天, sa. bṛhatphala);

Trời Vô tưởng (zh. 無想天, sa. asāṃjñika);

Trời Vô phiền (zh. 無煩天, sa. avṛha);

Trời Vô nhiệt (zh. 無熱天, sa. atapa);

Trời Thiện kiến (zh. 善見天, sa. sudarśana);

Trời Sắc cứu cánh (zh. 色究竟天, sa. akaniṣṭha);

Trời Hoà âm (zh. 和音天, sa. aghaniṣṭha);

Trời Đại tự tại (zh. 大自在天, sa. mahāmaheśvara).

Có sách xếp trời Vô tưởng, trời Vô phiền, trời Vô nhiệt, trời Thiện kiến, trời Sắc cứu kính, trời Hoà âm thuộc trời Tịnh phạm (zh. 淨梵天), không thuộc về trời Tứ thiền.

Chúng sinh cõi Sắc giới không phải chịu bất tác ý khổ (không đạt được ham muốn nên buồn khổ) bởi họ đã trừ hết những ham muốn giới tính vật dục. Nhưng họ vẫn chịu hành khổ (không thoát được luân hồi), hoại khổ (cảnh giới hư vọng sẽ hoại đi, không gì là mãi mãi, trừ khi chứng được chân).

Cõi Vô sắc

Vô sắc giới hay cõi Vô sắc (zh. 無色界, sa. arūpaloka, arūpadhātu, bo. zuk mé kham གཟུགས་མེད་ཁམས་, zuk mé kyi kham གཟུགས་མེད་ཀྱི་ཁམས་): thế giới này được tạo dựng thuần tuý bằng tâm thức và gồm bốn xứ (sa. arūpasamādhi). Các chúng sinh ở đây không còn thân xác vật chất mà chỉ tồn tại dưới dạng ý thức, họ đã đình chỉ mọi ham muốn và khoái lạc tinh thần. Chúng sinh ở đây đã loại bỏ được sự phiền toái của thân xác và lệ thuộc vào thân, sự lệ thuộc và chướng ngại vật lý nên họ không có và không cần thân xác. Họ vẫn cần "ăn" hay cách để duy trì sự tồn tại theo chu kỳ đó là hưởng thọ ý niệm tịnh tĩnh mông lung, bao la, đó là nhập vào đại định. Sanh lên các tầng trời thường sẽ dậm chân tại chỗ, khó tiến lên cõi cao hơn. Cõi vô sắc đa phần chìm đắm trong thiền định, tịnh tĩnh trong khoảng thời gian cực dài - hàng vạn đại kiếp rất khó đi đến giải thoát, cuối cùng vẫn phải đọa lạc.

Vô sắc giới gồm các tầng trời:

Xứ Không vô biên (zh. 空無邊處, sa. ākāśanantyāyatana);

Xứ Thức vô biên (zh. 識無邊處, sa. vijñānanantyāyatana);

Xứ Vô sở hữu (zh. 無所有處, sa. ākiṃcanyāyatana);

Xứ Phi tưởng phi phi tưởng (zh. 非想非非想處, sa. naivasaṃjñā-nāsaṃjñāyatana).

Hành giả tu học thiền đến cảnh giới cao, trên mức tứ thiền định (từ Không vô biên xứ trở lên) có thể sinh vào bốn xứ này.

Chúng sinh ở cõi Vô Sắc không phải chịu bất tác ý khổ (không đạt được ham muốn nên buồn khổ) bởi họ đã trừ hết những ham muốn về giới tính, thể xác. Họ cũng không phải chịu hoại khổ (do không còn thể xác nên không lo bản thân bị hư hoại). Nhưng họ vẫn chịu hành khổ (không thoát được luân hồi), vì họ dùng tâm luân hồi giả tạm nên cái tâm này sẽ thay đổi không thể duy trì được mãi tức là hết định lực tương đương với phước báo quả báo, thọ mạng của họ sẽ hết và họ sẽ phải luân hồi sang kiếp khác. Cảnh giới cao nhất Phi tưởng Phi-Phi tưởng tâm thanh tịnh không có phiền não trong 84 000 Đại kiếp (84000×1.334.240.000 năm cõi người) cảnh giới này không duy trì vĩnh viễn và nằm trong luân hồi, so với "vô lượng kiếp" trong A tỳ địa ngục thì chỉ như khảy móng tay, vô lượng kiếp chỉ là tỷ dụ cho thời gian không thể tính đếm. Tuy có tội báo của vô lượng kiếp nhưng chúng sanh cuối cùng sẽ ra khỏi địa ngục A tỳ, vì với cái tâm A lại da luân hồi giả tạm kia không có gì có thể vĩnh hằng. Không thể sánh với A La Hán đã thật sự đạt được vĩnh hằng nhờ kiến tánh, kiến tánh sau sẽ thành Phật. Thế mới biết tam giới như nhà lửa, cõi trời người chỉ như giấc mộng ngắn ngủi. Chỉ có thập thiện, ngũ giới, ba la mật đa, 11 tâm sở thiện v.v hay thậm chí đắc quả, giải thoát. Chặt đứt gốc rễ địa ngục, sanh tử sẽ giúp ta không bị sa đọa.

Phi Tam giới

Trên tam giới còn có các cõi phi tam giới như: Thinh Văn Giác, Phật Độc Giác và Phật Toàn Giác, đây là cõi của những chúng sinh đã chấm dứt phiền não và thoát khỏi luân hồi vĩnh viễn.

Tham khảo

• 佛光大辭典. 佛光大辭典編修委員會. Taipei: Fo-kuang ch'u-pan-she, 1988. (Phật Quang Đại Từ điển. Phật Quang Đại Từ điển biên tu uỷ viên hội. Đài Bắc: Phật Quang xuất bản xã, 1988.)
• Das Lexikon der Östlichen Weisheitslehren, Bern 1986.

Xem thêm

• Thiên (Phật giáo)